Przeklęte tajemnice
Robert Małecki, Najsłabsze ogniwo, Wydawnictwo Czwarta Strona, Poznań 2021, s. 384.
Dla Roberta Małeckiego jednym z najważniejszych, najbardziej inspirujących pisarzy jest Amerykanin Harlan Coben. Autor z Torunia nieodmiennie wspomina o tym od lat. Nic więc dziwnego, że koniec końców postanowił złożyć swoisty, pisarski hołd Cobenowi. I tak powstał thriller Najsłabsze ogniowo. Odniesienia do amerykańskiego pisarza są w tej powieści oczywiste i – by tak rzec – na wierzchu. Podkreślę dla jasności – to celowy zabieg. Małecki sięgnął po temat zaginięć, który jest bardzo istotny dla Cobena. Zresztą, opisywanie historii zaginięć stało się już swoistym znakiem rozpoznawczym prozy autora Najsłabszego ogniwa. I śmiem twierdzić, że nikt nie umie tak głęboko wejść w ten temat, tak intrygująco go przedstawić, jak to robi Małecki. Akcja najnowszej powieści autora Wady rozgrywa się głównie w ni miejskich, ni wiejskich terenach podmiejskich (okolice Torunia). Tu też widać podobieństwa do prozy Cobena, który lubi w swoich powieściach portretować prowincjonalną Amerykę.
Jak już wspomniałem, akcja Najsłabszego ogniwa rozwija się wokół tematu zaginięcia, a właściwie – zaginięć. Piotr Warot, autor bestsellerowych powieści obyczajowych, prowadzi spokojne, szczęśliwe życie. Ma kochającą żonę i dwójkę udanych dzieci. Jego życie staje na głowie, kiedy znika jego ukochany młodszy brat i jego narzeczona. Do tego przepada gdzieś nastoletni syn sąsiada-policjanta. Warot za wszelką cenę chce się dowiedzieć, co stało się z bratem. Musi się nieźle nagimnastykować, tym bardziej że policja zaczyna go traktować jako podejrzanego. Więcej zdradzić nie mogę…
Ujęło mnie, że Małecki głównym bohaterem powieści uczynił pisarza. Nie zdarza to się zbyt często w naszej prozie spod znaku zbrodni, bo też – co tu kryć – dosyć monotonne, by nie rzec: nudne, życie pisarza zdaje się kiepskim materiałem na kryminalną opowieść. Autor Najsłabszego ogniwa wybrnął z problemu całkiem zgrabnie. Piotr jest pełnokrwistą postacią. Ma swoje grzeszki i słabości, ale jest porządnym, empatycznym mężczyzną, który zrobi wszystko, aby ochronić swoich bliskich (nie tylko ich). Nie jest to dla mnie najważniejsze w thrillerze, ale Warot należy do tych postaci, które szybko się akceptuje i którym chce się kibicować w toku akcji.
W Najsłabszym ogniwie akcja nie jest przesadnie dynamiczna i składa się głównie z ciągu scen rozmów, spotkań, podczas których główny bohater mozolnie odsiewa kłamstwa od prawdy. Nie ma w tej powieści brawurowych pościgów czy scen walki (no dobrze, Piotr raz dostaje gonga). A mimo to emocje i napięcie w fabule wciąż narastają. Z każdą stroną. I tak jest aż do finału. Nie jest łatwo uzyskać taki efekt w thrillerze, a jednak Małeckiemu ta sztuka się udała.
Być może najważniejszym dla mnie atutem Najsłabszego ogniwa jest to, że wpisana w powieść intryga nie jest wydumana. Naprawdę coś podobnego mogło się zdarzyć każdemu z nas. Ktoś zostaje wplątany w nieprzyjemną, kryminalną aferę, ktoś inny próbuje mu na własną rękę pomóc. I oczywiście sprawa szybko zaczyna się komplikować a misterny, na pozór sensowny i skuteczny plan, okazuje się jedną, wielką porażką. Naszą prozę kryminalną zalewają powieści rozwijające schematyczne, krwawe historie bardzo słabo osadzone w realiach. Ich autorzy prezentują w nich taką wiedzę o naszej rzeczywistości, jaką ma – dla przykładu – premier Morawiecki o cenie chleba. Historia, z którą Małecki przychodzi do nas, jest mocno wpisana w nasze „tu i teraz”, co tylko podbija, wzmacnia i ubarwia przedstawianą przez autora historię.
Wreszcie – nowa powieść autora z Torunia jest nie tylko historią zaginięć, ale również opowieścią o mechanizmach kłamstwa. Wszyscy (prawie wszyscy) bohaterowie Najsłabszego ogniwa kłamią, zatajają prawdę albo milczą wtedy, kiedy należałoby mówić. Podobnie jak my wszyscy (tak sądzę, choć mogę się mylić). Robią tak z różnych powodów, często niby szlachetnych (Szlachetne kłamstwo? Oki, może trochę przeginam.) Małecki między innymi opowiada w nowej powieści o tym, że jedno kłamstwo zazwyczaj pociąga za sobą kolejne, a kumulacji kłamstw nigdy nie prowadzi do niczego dobrego. Że niby najstraszniejsza prawda lepsza jest od najlepszego kłamstwa? Tak, wydaje się to trywialnym twierdzeniem, jednak warto o nim przypominać. Szczególnie w naszych, ponurych czasach, w których mamy coraz większe problemy z odróżnieniem prawdy od kłamstwa.
W recenzjach naszych kryminałów czy thrillerów często natykam się na frazę – „Polski… (tu pojawia się nazwisko jakiegoś głośnego pisarza z zagranicy)”. Nie przepadam za takimi porównaniami. Jednak Małecki, składając swój pisarski hołd Cobenowi, niejako zachęcił do tego rodzaju porównań i zestawień. Chce? To proszę – myślę, że Harlan Coben spokojnie mógłby się pod Najsłabszym ogniwem podpisać.
